EEN KENNISMAKING MET DE KOKESHI
Kokeshi zijn houten poppetjes met cilinder vorm, bolvormige hoofdjes, maar zonder ledematen. Je komt ze in heel Japan tegen, maar ze zijn in Tōhoku geboren. 
In de Edo-periode maakten houtbewerkers, de kijishi, Kokeshi van de restjes hout die na het maken van kommen en dienbladen overbleven. Die werden vervolgens verkocht als souvenir aan klanten van warmwaterbronnen, de onsen. Bedoeld als gelukspoppetjes en beschermengeltjes die kinderen zouden beschermen tegen ziektes. Ze waren zo groot als een kinderhand en werden dan ook gebruikt om mee te spelen.
WAAR KOMT DE NAAM VANDAAN?
Over de betekenis gaan verschillende verhalen de ronde, ko zou kunnen staan voor kind en keshi voor uitwissen. Dat zou erop kunnen wijzen dat de poppetjes een herinnering zijn aan overleden kinderen. Of dat zo is blijft gissen, want lange tijd hadden de poppetjes uit verschillende plaatsen hun eigen naam zoals: kideko, dekoroko, keshiningyo en kogesumboko. Bij een officiële bijeenkomst van poppenmakers in 1940 werd besloten om één naam aan te houden en toen is de Kokeshi geboren.
DE 11 KOKESHI UIT TŌHOKU
1. De Yajiro Kokeshi uit de provincie Miyagi (Shiraishi City, Kamasaki Onsen) heeft een gestreept patroon op haar lijf en is vaak redelijk stabiel met een onderkant die uitloopt. Sommige lijfjes zijn gevormd met een dunnere taille. De hoofdjes zijn meestal in proportie met het lijf en op het hoofd dragen ze soms een een baret-achtig geval. Het kan ook helemaal gekleurd zijn met een kleine cirkel helemaal bovenop. De ogen zijn een lijn en de neus twee dunnen streepjes, soms hebben ze rode wangetjes.
2. De Tōgatta Kokeshi uit de provincie Miyagi (Tokarita Onsen, Akiu Onsen) heeft een rood streepjes patroon op het hoofd, dat doorloopt naar de zijkant. De pony op het voorhoofd is soms in tweeën gesplitst. Het hoofd is vaak in het lijfe vastgemaakt, de ogen zijn twee dunnen lijntjes, een beetje gebogen, de neus vaak een omgekeerde v-vorm. Het lijfje is meestal recht, zonder rondingen.
3. Het hoofdje van de Naruko Kokeshi uit de provincie Miyagi (Naruko Onsen) piept als je het draait. Ze zijn goed gebalanceerd, het hoofd past dus goed bij het lijfje. Het hoofdje is omlijst met een pony en haarslierten aan de zijkant, versierd met rode haardecoraties. De ogen zijn vaak een streepje, de neus een grote of kleine u-vorm en de mond een rode punt, soms lachen ze. Het lijfje is vaak versierd met chrysanten en esdoorn blaadjes.
4. Het dunne lijfje van de Sakunami Kokeshi uit de provincie Miyagi (Sakunami Onsen, Sendai City) is makkelijk vast te houden door kinderhandjes. Ze worden nu vaak wat stabieler gemaakt met een uitlopende onderkant. De hoofdjes zijn beschilderd met rode lijnen en hebben een pony en haarstukjes aan de zijkant.
5. De Tsuchiyu Kokeshi uit de provincie Fukushima (Tsuchiyu Onsen, Iisaka Onsen, Nakanosawa) hebben een kleiner hoofd met daarbovenop twee zwarte cirkels, een kleine mond, een ronde neus, een rood lint in het haar. Het lichaam is dun met een gestreept patroon van de draaibank die heen en weer gaan. Tussen de lijnen worden soms bloemen geschilderd.
6. Yamagata Kokeshi uit de provincie Yamagata (Yamagata City) hebben een klein hoofd met een plukje haar aan de voor-, linker- en rechterkant. Ze lijken verdacht veel op de Sakunami Kokeshi, ze zijn dun en versierd met kersenbloesems en pruimen, rode bloemen en pioenrozen.
7. Zaōtakayu Kokeshi uit de provincie Yamagata (Zaō Onsen) herken je aan een neusje van twee streepjes die uiteen lopen, een stevig lichaam en een laagjes patroon van chrysanten, kersenbloesems, pioenrozen.
8. Hijiori Kokeshi uit de provincie Yamagata (Hijiori Onsen) is uit dikker hout gesneden en is soms gevuld met azuki boontjes die er een rammelaar van maken. De bloemen die erop staan zijn de chrysant en de nadeshiko.
9. Nanbu Kokeshi uit de provincie Iwate (Hanamaki City, Morioka City) hebben als enige hoofdjes die 360graden kunnen draaien, ze worden daarom Kina-Kina Kokeshi genoemd. Hun versiering is minimaal.
10. Kijiyama Kokeshi uit de provincie Akita (Kawaren, Yuzawa City) hebben een hoofd in de vorm van een uitje en zijn versierd met kimono en chrysanten.
11. Tsugaru Kokeshi uit Aomori / Onyu Onsen, Oogi Onsen. Deze poppetjes zijn gemaakt uit één stuk hout en versierd met meerdere afbeeldingen, zoals daruma, irissen en pioenrozen. Dit is een jonkie binnen de Kokeshi familie en daarom vind je er zoveel verschillende stijlen in terug.
EEN POPULAIR POPPETJE
De populariteit van de poppetjes kreeg in de vorige eeuw maar liefst drie keer een flinke boost. Dat zorgde voor het verschil tussen de traditionele Kokeshi zoals hierboven beschreven en de Sosaku Kokeshi, de moderne poppetjes.
In 1928 publiceerde Tomiya Amae de Kokeshi Hoko no Hanashi (het verhaal van Kokeshi Hoko) het eerste tijdschrift dat volledig aan Kokeshi was gewijd. Dit hielp de populariteit van de poppetjes nieuw leven in te blazen. Hij verklaart trouwens heel simpel dat kokeshi “houten pop" betekent en verder geen betekenis heeft. Wie er ook gelijk heeft, door dit werk was er meer respect en aandacht voor de Kokeshi als volkskunst.
De tweede opleving was in 1945 na de oorlog. Japan moderniseerde, mensen kregen meer te besteden en gingen meer reizen. Onderweg namen ze Kokeshi als souvenir mee.
In 2010 werden de poppetjes, onder aanvoering van Kokeshijo “Kokeshi Girls” ook buiten Japan steeds geliefder en zo was daar de derde boost. Denk maar eens aan de Momiji Dolls, of de Kimi Dolls, die ervoor zorgden dat de Kokeshi ook hier in Nederland bekendheid kregen.
USABURO KOKESHI UIT GUNMA
In de provincie Gunma ligt Shinto, een vredig dorp aan de oostelijke voet van de berg Haruna, en daar vind je de Usaburo Kokeshi-fabriek. Het ligt twee uur rijden ten noordoosten van Tokyo, omringd door bergen begroeid met bomen die perfect hout leveren voor de productie van Kokeshi. Zo groeien er de kornoelje, een hoge loofboom met een witte schors en subtiele nerf, de keyaki, een boom uit de iepenfamilie waarvan het hout een prachtige nerf heeft, maar ook de welbekende kastanjebomen, kersenbomen en Japanse cypressen.
Kokeshi uit Gunma zijn moderne poppetjes die ze Sosaku Kokeshi noemen.
De Usaburo kokeshi-fabriek gebruikt het hout van de kastanje en keyaki en maakt de poppen in drie delen: het lichaam, het gezicht en het haar. Na montage worden de kokeshi vervolgens op een standaard geplaatst en langzaam met de hand beschilderd. Je kunt de fabriek bezoeken en dan zie je dat het personeel langzaam, laagje voor laagje, in detail de poppetjes tot leven wekt.
Wil jij een mooie collectie Kokeshi gaan sparen? Hier begint jouw Kokeshi-trip.